İnsanın içindəki səssiz müharibə - Qürur

İnsan dünyaya gələndə hələ “mən” və “digər” anlayışını tanımır. Körpə üçün hər şey bütövdür: sevgi, varlıq, dünya və öz “mən”i bir axındadır. Lakin böyüdükcə bu təbii bütövlük hissi parçalanmağa başlayır. Uşaq “bu mənəm, bu mənim deyil” kimi düşüncələrlə öz şəxsiyyətini formalaşdırır. Bu mərhələ zəruri olsa da, “mən”in sərhədlərinin yaranması ilə birlikdə ilk dəfə ayrılıq, qorxu və özünüqoruma instinkti də meydana gəlir. Beləcə, insanın daxilində “mən”in yaranması ilə yanaşı, onun qorxularının da kökü atılır. 

Şərti sevgi və dəyərin itməsi

Valideynlərin və cəmiyyətin uşağa ötürdüyü ən erkən mesaj sadə, amma dərin təsirlidir: “Əgər yaxşı davransan, səni sevəcəyik”. Uşaq bu şərti sevgi modelini içsəlləşdirir və belə düşünür: “Dəyərli olmaq üçün başqalarının gözündə yaxşı görünməliyəm”. Bu düşüncə yetkin yaşa qədər insanın psixikasına hopur. Sosioloji araşdırmalara görə, insanlar arasında özünüqiymətləndirmə hissinin 68 faizi başqalarının fikrinə bağlıdır. Bu, o deməkdir ki, çoxumuz öz dəyərimizi daxildə deyil, kənardan – tərif, status, sosial mediada bəyənilər vasitəsilə ölçürük.

Rəqabət dövrü: Mən kiməm, nəyəm?

Yeniyetməlik və gənclik dövrü ilə birlikdə insan artıq cəmiyyətin yarış meydanına daxil olur. Məktəb, universitet, sosial şəbəkələr – hamısı bir mesaj verir: “Ən yaxşı ol, fərqlən, sübut et”. Uşaq illərlə dəyərini başqalarının təsdiqi ilə ölçməyi öyrənibsə, indi o, həmin təsdiqi uğur, görünüş və status vasitəsilə axtarır. Bunun nəticəsində eqo dərinləşir. O, artıq sadəcə “mən varam” demir, “mən üstünəm” deməyə başlayır. Bu mərhələdə qürur və kibr, əslində, dəyərsizlik qorxusunun maskası kimi formalaşır.

Psixoloqların müşahidələrinə görə, özünü sübut etmə ehtiyacı yüksək olan insanların 73 faizi dərinlikdə “yetersizlik hissi” daşıyır. Yəni kibrin altında qorxu, qürurun arxasında isə təslim ola bilməyən bir uşaq gizlənir.

Unudulmuş həqiqət: Mən varam, amma hər şey məndən deyil

Zaman keçdikcə insan “mən kiməm?” sualına cavabı sosial rollarda, uğurlarda və başqalarının rəylərində axtarır. Əslində isə o, özünün dərin həqiqətini – varlığın qaynağı ilə olan bağını – unudur. Bu, mənəvi mənada “eqonun hökmranlığı” adlanır. Eqosu güclü insan daim özünü müqayisə edir, müdafiə olunur, haqlı çıxmaq istəyir, amma daxildə dərin bir yorğunluq yaşayır. O, öz varlığını müstəqil və təcrid olunmuş bir “mən” kimi hiss etdikcə, həyatın axını ilə əlaqəsini itirir.

Lakin insan “mən varam, amma mən məxluqam, hər şey məndən deyil” şüuruna qayıtdıqda, hər şey dəyişir. O zaman qürur yerini təvazökarlığa, kibr yerini isə dərin sakitlik və mərhəmətə verir. Bu dönüş həm psixoloji sağlamlığın, həm də mənəvi azadlığın başlanğıcı olur.

Daxili dönüş: Səssizlikdə başlayan azadlıq

Bu mərhələyə gəlmək üçün insanın etməli olduğu tək şey — özünü müşahidə etməkdir. Daxili səssizliyi, şüurlu təvazökarlığı və öz dəyərinin mənbəyini yenidən hiss etmək, eqonun köklərini yumşaldır. Hər kəs bu prosesi fərqli yaşda və formada yaşayır, lakin nəticə eynidir: insan öz varlığının dərinliyində təkrar bütövlüyü tapır.

Əsl azadlıq insanın özünü təriflə deyil, səssizliklə tanımasıdır. Bəlkə də, həyatın ən dərin paradoksu budur: “Mən” azaldıqca, insanın varlığı böyüyür.