Embedded Files
Faiz dərəcəsi riskini çox vaxt yalnız investorlar üçün vacib hesab edirlər. Amma əslində, bu riskin ən çox təsir etdiyi sektor banklardır. Banklar həm kredit verən, həm də depozit qəbul edən sistemlər kimi faiz dərəcələrindəki hər bir dəyişiklikdən birbaşa təsirlənirlər. Faiz artımı və ya azalması onların gəlirliliyini, balansını və hətta kapital dayanıqlığını dəyişə bilər. Buna görə də banklar “faiz dərəcəsi riskini” daim ölçür, izləyir və idarə edirlər.
Prototip qayıqlardan biri olan Bialy Kon ("Ağ At") sınaq uçuşundadır
Duration — bankın ritmini ölçən “zaman nəbzi”
Bu sahədə əsas göstəricilərdən biri duration anlayışıdır. Duration, sadə dillə desək, bankın aktiv və passivlərinin faiz dəyişikliyinə nə qədər həssas olduğunu ölçür.
Məsələn, bir bankın aktivlərinin "duration"-u 3 il, passivlərinin "duration"-u 2 il olarsa, bu o deməkdir ki, faiz dərəcələri 1% (yəni 100 bps) artarsa, bankın kapitalında təxminən 1 illik ekvivalent dəyər itkisi yaranacaq. Yəni aktivlərdən gəlir passivlərin xərcindən daha ləng reaksiya verir. Bu fərq bankın faiz dəyişikliklərinə qarşı balanssız durumda olduğunu göstərir — bir növ, gəminin bir tərəfi daha ağırdır və dalğalar artdıqca tarazlıq pozula bilər.
Convexity — kiçik fərqlərin böyük nəticəsi
Duration faiz dəyişikliklərinə birinci dərəcədən reaksiya ölçüsünü göstərirsə, convexity bu reaksiyanın necə sürətləndiyini və ya zəiflədiyini göstərir. Yəni, faiz dərəcələri kiçik addımlarla dəyişdikcə gəlir və zərər dinamikası birbaşa deyil, əyrixətli şəkildə hərəkət edir.
Məsələn, iki bank eyni duration dəyərinə sahib olsa da, convexity fərqli ola bilər. Daha yüksək "convexity"-si olan bankın gəliri faiz dəyişikliklərində daha az zərər görəcək. Bu göstərici xüsusilə uzunmüddətli istiqraz portfelləri və sabit gəlirli aktivlər üçün həyati əhəmiyyət daşıyır.
Gap analysis — “zaman uçurumu”nu tapmaq
Faiz dərəcəsi riskinin ölçülməsində başqa bir üsul da gap analysis adlanır. Bu yanaşma aktiv və passivlərin yenidən qiymətlənmə tarixlərinə əsaslanır. Yəni hansı aktivlər və passivlər hansı vaxt intervalında faiz dəyişikliyinə məruz qalacaq?
Məsələn, bir bankın 6 aylıq dövrdə yenilənəcək passivləri (depozitləri) 100 milyon manat, lakin həmin dövrdə gəlir gətirəcək aktivləri (kreditləri) cəmi 60 milyon manatdırsa, -40 milyon manatlıq “faiz boşluğu” (gap) yaranır. Faizlər artsa, bankın xərcləri gəlirlərdən daha tez qalxacaq, bu da mənfəəti azaldacaq.
Tarazlığı qorumağın sənəti — ALM yanaşması
Bütün bu ölçmələr sadəcə texniki göstəricilər deyil, ALM (Asset-Liability Management) adlanan daha böyük bir strategiyanın hissəsidir. ALM-in məqsədi bankın balansında aktiv və passivləri faiz, likvidlik və müddət baxımından tarazda saxlamaqdır.
Məsələn, duration fərqini azaltmaq üçün bank ya daha qısa müddətli kreditlər təklif edə, ya da passivlərini (depozitləri) uzunmüddətli sabit faizlə bağlaya bilər. Bəzən isə faiz riskini hedcinq (məsələn, faiz svopları) vasitəsilə qorumaq da mümkün olur. Bu, riskləri “keçid dövrlərində” yumşaldır və gəlir axınını sabit saxlayır.
Faiz dərəcəsi riski GAP Hesabatı
Faiz riskini kim idarə edir, kim idarə olunur?
Faiz dərəcəsi riski, bir baxıma, bankçılığın görünməz təməlidir. O, mühasibat balansının sətirlərində gizlənən, amma hər faiz qərarından sonra açıq şəkildə özünü göstərən bir qüvvədir. Duration, convexity və gap analysis — bunlar bu görünməz gücü ölçən alətlərdir. Amma real ustalıq onları bir-biri ilə uyğunlaşdırmaqda, yəni “faiz dalğasında taraz qalmaqda” gizlidir.
Faiz dəyişəndə, yalnız rəqəmlər yox, qərarların keyfiyyəti də ölçülür. Bu oyunda qalib gəlmək üçün banklar sadəcə faizləri izləməməli, balansın ritmini dinləməyi öyrənməlidirlər.
Google Sites
Report abuse