Embedded Files
Donald Trampın ikinci prezidentliyi artıq siyasi arenada yeni bir dövrün başlanğıcı kimi qiymətləndirilir – qaydaların, prosedurların və institusional balansın əhəmiyyətini azaldan bir dövr. Hər bir siyasi sistem bir “memarlıq quruluşudursa”, Trampın siyasəti o memarlığın divarlarını silkələyən və sarsıdan bir sınaqdır. Bu dəfə məqsəd yalnız idarə etmək deyil, həm də mövcud qaydaları “qırmaq”dır.
Tramp 2025-ci ildə yenidən Ağ Evə qayıdarkən, ilk addımlardan biri kimi əvvəlki dövrdə onu məhdudlaşdıran idarəetmə qaydalarını yenidən yazmağa başladı. Məsələn, federal agentliklərdə minlərlə kadr dəyişiklikləri, məhkəmələrə daha sərt təyinatlar və Konqres üzərində təzyiq mexanizmləri onun yeni kursunun əsas hissəsinə çevrilib.
Qurumların üzərinə kölgə düşür
Trampın “sürətli qərar, dərhal təsir” modeli iqtisadi və siyasi müstəvidə gözlənilməz nəticələr doğurur. Məsələn, prezidentin təkbaşına qəbul etdiyi enerji və gömrük qərarları bir neçə ay içində ABŞ bazarına milyardlarla dollarlıq təsir göstərib. Enerji qiymətləri 2025-ci ilin ilk yarısında 12% artdı, maliyyə bazarlarında qeyri-müəyyənlik göstəricisi (VIX indeksi) isə 35 punkta qədər yüksəldi – bu, pandemiya dövründən ən yüksək səviyyədir.
İdarəetmə prosesində “prosedurdan çox effekt” prinsipi Trampın ən sevdiyi taktikalardan biridir. Amma bu, eyni zamanda dövlət aparatının balans sistemini zəiflədir: dövlət qulluqçuları qərarların hüquqi əsasına deyil, siyasi tonuna uyğun davranmağa başlayır. Beləcə, “qaydasız effektivlik” Tramp dövrünün yeni rasionallığına çevrilir.
Yeni normallıq ilə siyasətdə xaosun incə sərhədi
Trampın tərəfdarları onun bu davranışını “Amerikanı yenidən oyatmaq” kimi qiymətləndirir. Onların fikrincə, bürokratik yavaşlıq yerini konkret və cəsarətli addımlara verir. Lakin tənqidçilər xəbərdarlıq edir: demokratik dövlətin sabitliyi məhz prosedurların qorunması ilə təmin olunur. Hər qərar şəxsi hakimiyyətin gücü ilə formalaşırsa, sistem zamanla özünü tənzimləmə qabiliyyətini itirir.
2024-cü ilin seçkilərində Trampın aldığı 74 milyon səs göstərir ki, Amerika cəmiyyətinin azı yarısı bu “qaydasız liderlik” modelini dəstəkləyir. Lakin iqtisadi göstəricilər – inflyasiyanın 5.1%-ə yüksəlməsi, federal borcun 35 trilyon dollara çatması və bazarlardakı qeyri-sabitlik – bu siyasətin uzunmüddətli risklərini aydın göstərir.
Donald Trampın seçki kampaniyasından şəkil
Parçalanmış sistemin güzgüsündə Amerika
Əslində, Trampın ikinci dövrü təkcə bir siyasətçinin davranışı deyil, həm də bir ölkənin öz strukturlarına inamının sınağıdır. “Hər bir quruluş bir bəyanatdır” – və bu bəyanat indi belə səslənir: qaydalar artıq əvvəlki kimi müqəddəs deyil.
Trampın prezidentliyi, bəlkə də, liberal demokratiyanın ən dərin sualını üzə çıxarır: qaydaları pozmadan dəyişmək mümkündür? Cavab hələ bəlli deyil, amma Amerika siyasətinin memarlığı artıq əvvəlki kimi görünmür.
Google Sites
Report abuse