Embedded Files
Bəzi insanlar hər gün işləyir, digərləri isə bir dəfə sistem qurub illərlə ondan qazanc götürür. Bu haqda "Toxumun enerjisi: İşləmək və yaratmağın gücü" adlı yazımızda yazmışdıq. Bu iki model — “əmək gəliri” və “kapital gəliri” — zahirən eyni məqsədə xidmət etsə də, arxasındakı enerji mexanizmi tam fərqlidir. Birinci model xətti, ikincisi isə dövri və yığılan enerji üzərində qurulub. Məhz bu fərq insanın həm maddi, həm də psixoloji sabitliyini müəyyənləşdirir: kim enerjisini sərf edir, kim isə onu dövr etdirir. Bu səbəbdən bu mövzuya bir daha iki yanaşmanın faydasının rəqəmlərlə göstərmək məqsədilə davam edirik.
Bazarları araşdıran və kapitalını nəzarətdə saxlayan investor təsviri
Əmək enerjisi: Sabitlik, amma tükənmə
Əmək gəliri iqtisadi baxımdan xətti artım modelidir. Yəni sən bir gün işləyirsən, bir gün qazanırsan; dayananda sistem də dayanır. Orta statistik hesablamaya görə, əmək məhsuldarlığı hər il təxminən 3–8% artır — bu, bədən və zamanla bağlı təbii limitdir. Məsələn, ayda 1000 manat qazanan bir insan, hər il 5% artımla işləsə, 10 il sonra gəliri 1628 manata çatacaq. Yəni 10 il ərzində ümumi qazanc 150%-ə qədər artacaq. Amma bu artım tamamilə insanın fiziki iştirakına bağlıdır: iş dayanırsa, enerji axını da kəsilir.
Fizika baxımından bu model “açıq, lakin xətti enerji sistemi” sayılır. Enerji hər dəfə sıfırdan daxil olur və nəticə əldə edilir, amma sistem özünü qidalandırmır. Buna görə də xətti əməyin ən böyük problemi — tükənmədir. İnsan bir nöqtədən sonra daha çox çalışsa da, məhsuldarlıq xətti şəkildə, yəni yavaş-yavaş artır. Bu, entropiyanın yüksəlməsi deməkdir: sistem enerjini itirir və öz-özünə dayanıqlı dövr yarada bilmir. Fiziki və mənəvi sıxılma başlayır.
Kapital enerjisi: Dövri artımın gücü
Kapital gəliri isə fərqli qanunlarla işləyir — o, bir dəfə qurulan sistemin zamanla özünü çoxaltma qabiliyyətinə əsaslanır. Burada artıq kompoundinq effekti (yəni gəlirin gəlir yaratması) meydana çıxır. İqtisadi modellər göstərir ki, illik 15% gəlirliliklə fəaliyyət göstərən bir sistem 10 il ərzində 405% ümumi artım göstərir. Yəni 10000 manatlıq bir kapital 10 il sonra 50000 manata çevrilə bilər. Sistem yaradıcı kapitaldırsa — məsələn, kontent, proqram, brend və ya təbii resurs — onun illik effektiv artımı 25%-ə qədər qalxa bilər və nəticə 930%-ə çatar. Bu zaman artıq enerji insan üçün deyil, insanın yaratdığı sistem üçün işləyir.
Belə sistemlər fizikanın “öz-özünü təşkil edən” (self-organizing) prinsiplərinə əsaslanır: başlanğıcda verilən enerji daha sonra təbii dövriyyəyə çevrilir. Kapital insanın əmək enerjisini maddiləşdirir, amma zamanla onu maddənin xidmətinə verir. Ruhani baxımdan desək, burada maddə artıq ruha tabe olur — yəni “toxum əkilmişdir”, sistem öz ritmində böyüyür.
Zamanla əməkdaşlıq etmək
Əmək modeli zamanı tabe edir, kapital modeli isə onunla əməkdaşlıq edir. İşləyən insan hər gün zamana qarşı mübarizə aparır; sistem yaradan insan isə zamanın içində enerjisini çoxaldır. Bu, həm iqtisadi, həm də metafizik baxımdan eyni qanundur: xətti enerji sərf olur, dövri enerji isə geri qayıdır. Sən əgər hər gün işləyirsənsə, öz enerjini istehlak edirsən; yox, əgər sistem qurursansa, sən enerjini çoxaldırsan.
Müasir iqtisadiyyat da bu fərqi qəbul edir: 20-ci əsrdə əmək gəliri dünya gəlirlərinin 70%-ni təşkil edirdisə, bu rəqəm indi 55%-ə düşüb. Qalan hissə kapital və sistem gəlirlərinin payına düşür. Yəni zaman artıq sadəcə işləyəni deyil, yaradanı mükafatlandırır.
Evdə imkanları və işini araşdıran qadın
Son düşüncə: enerjini sərf etmə, dövr etdir
Həyatda iki yol var: ya enerjini sərf edirsən, ya da onu dövr etdirirsən. İnsan hər gün işləyirsə, qazancı sabit, amma məhduddur. Bir dəfə sistem yaradırsansa — ağac əkirsənsə, ideya, brend və ya dəyər qurursansa — o zaman enerji sənin yerinə işləməyə başlayır. İnsan üçün ən böyük dönüş nöqtəsi də budur: zamanı işlətmək, yoxsa zaman üçün işləmək.
Hansı modeli seçəcəyin isə sənin enerjini necə idarə etdiyindən asılıdır.
Google Sites
Report abuse