Embedded Files
Rusiyanın valyuta ehtiyatları 2025-ci ilin oktyabrında 722.5 milyard dollara çataraq tarixi zirvəni yenilədi. Bu, ilk baxışda paradoks kimi görünür: üç ildir ağır müharibə aparan, Qərbin sərt sanksiyaları altında olan bir ölkə necə olur ki, ehtiyatlarını artırır? Lakin bu rəqəm sadəcə iqtisadi göstərici deyil, eyni zamanda Kreml-in son onillikdə qurduğu “Fortress Russia” — yəni qalalı iqtisadi modelin təzahürüdür.
Hindistan, Rusiya və Çin prezidentləri (Soldan sağa)
Enerji axını: Sanksiyalar içində neft pulları
Rusiya valyuta axınının əsas hissəsini hələ də enerji sektorundan qazanır. 2024-cü ildə ölkə 210 milyard dollarlıq neft və qaz ixrac edib, bunun təxminən 70%-i Asiya bazarlarından gəlib. Hindistan və Çin indi Rusiyanın əsas alıcılarıdır. Avropanın enerji embarqosu Moskvaya zərbə vurdu, amma Kreml yönünü dəyişməklə bu boşluğu doldura bildi. Neftin orta qiymətinin 2024-cü ildə 82 dollar/barel civarında qalması, həm də “qızıl kəmər” kimi Rusiya Mərkəzi Bankının ehtiyat hesablarını doldurmağa imkan verdi.
Eyni zamanda, Rusiyanın daxili valyuta nəzarəti sistemləri — yəni ixracatçılardan gələn dollar gəlirlərinin bir hissəsini rubl şəklində geri satma tələbi — mərkəzi rezervlərə təzyiqi azaldır. Bu mexanizm valyutanın xaricə çıxışını məhdudlaşdırır və ölkə daxilində dolların dövriyyəsini süni şəkildə məhdudlaşdırır.
Qızılın dəyəri və dondurulmuş pullar
Valyuta ehtiyatlarının strukturuna baxdıqda, təxminən 25% qızıl, 10% yuan, 5% SDR (Beynəlxalq Valyuta Fondunun xüsusi çəkili hüquqları), qalan hissə isə müxtəlif valyutalardakı aktivlərdir. Qızılın qiyməti son iki ildə 30%-dən çox artdığı üçün Rusiya ehtiyatlarının nominal dəyəri də yüksəlib.
Bununla belə, bu rəqəmin hamısı “əlçatan” deyil. Təxminən 300 milyard dollarlıq Rusiya aktivləri Qərb banklarında dondurulub. Yəni bu vəsaitlər texniki olaraq Moskvanın balansında görünsə də, faktiki istifadəsi məhduddur. Kreml buna qarşılıq olaraq aktivlərinin strukturunu yenidən qurub: ehtiyatların təxminən 60%-i indi Rusiya ərazisində və ya dost ölkələrdə saxlanılır.
Qızılın bir unsiya qiyməti (Aylıq qrafik)
Qapalı iqtisadiyyatın “dayanıqlığı”
Rusiya hökuməti son illərdə idxalı minimuma endirib. 2022-ci ildən idxalın həcmi təxminən 40% azalıb, xarici mallara olan tələbatı isə Çin, Türkiyə və BƏƏ kimi tərəfdaşlar vasitəsilə dolayısı ticarətlə qarşılayır. Kapital axınının məhdudlaşdırılması, xarici valyuta hesablarının nəzarətdə saxlanılması və yüksək faiz dərəcələri (hazırda 18%) ölkə daxilində valyutanın “daxildə qalmasını” təmin edir.
Maliyyə baxımından bu, dayanıqlı görünür. Amma iqtisadiyyatın struktur baxımından bu, “boğucu sabitlikdir” — yəni artım deyil, durğunluq üzərində qurulmuş tarazlıq. 2025-ci ilin birinci yarısında Rusiya ÜDM artımı cəmi 1.2% olub, inflyasiya isə 7.6%-a çatıb.
Gələcək istiqamət: Müdafiə qalxanı nə vaxta qədər?
Rusiyanın valyuta ehtiyatlarının bu səviyyədə qalması, 2026-cı ilə qədər mümkündür. Lakin iki əsas risk bu balansı poza bilər: neft qiymətlərinin enməsi və Çin iqtisadiyyatının zəifləməsi. Neft qiymətinin 70 dolların altına düşməsi, Rusiya üçün ildə təxminən 50 milyard dollarlıq itki deməkdir. Çin iqtisadiyyatında yavaşlama isə Rusiya ixracının 20%-nə təsir edə bilər.
Digər tərəfdən, Qərbin dondurulmuş aktivlərdən gəlir əldə edib, Ukraynanın bərpası üçün istifadə planları Moskvanın balansını daha da sıxışdıra bilər. Bu ssenaridə Kremlin “ehtiyat qalxanı” daha çox nominal, yəni kağız üzərində qalacaq.
Sabitlik, yoxsa gecikmiş fırtına?
Rusiyanın 722 milyard dollarlıq valyuta ehtiyatı onun maliyyə çevikliyini və strateji adaptasiyasını göstərir. Lakin bu, sabit iqtisadi artımın deyil, müharibə rejimində sərtləşdirilmiş iqtisadi modelin məhsuludur. “Fortress Russia” modeli hələlik işlədi — amma uzunmüddətli perspektivdə bu qalxan neftdən və qızıla dayalı olduqca, onun da bir gün çat verəcəyi qaçılmazdır.
Google Sites
Report abuse