Tramp–Mask qarşıdurması: Amerika siyasi sistemi və maliyyə bazarlarında yeni cəbhə 

ABŞ prezidenti Donald Tramp və texnologiya nəhəngi Elon Mask arasında baş verən son gərginlik artıq təkcə şəxsi mübahisə deyil, həm də Amerika siyasi arxitekturasında potensial dəyişikliklərin siqnalıdır. Maskın yeni siyasi təşəbbüsü – "America Party" adlı üçüncü siyasi qüvvə yaratmaq istəyi, ABŞ-da 150 ildən çoxdur hökm sürən faktiki ikipartiyalı sistemə meydan oxumağa yönəlib. Tramp isə bu ideyanı “lüzumsuz və zərərli” hesab edir. Bu qarşıdurmanın bir neçə tərəfi var – siyasi, iqtisadi və psixoloji – və hər biri ABŞ daxilində və qlobal səviyyədə maliyyə bazarlarına əhəmiyyətli təsirlər göstərə bilər.

Amerika siyasi sisteminə zərbə və yeni risklər

Elon Maskın iddiası sadədir: Demokratlar və Respublikaçılar dəyişmiş, sistemə inteqrasiya olunmuş və real alternativlərdən uzaq düşmüş partiyalardır. Onun sözlərinə görə, hər iki partiya “Amerikanı israfçılıq və korrupsiya ilə batırır.” Bu ritorika yeni partiyanın əsas arqumentidir: “Demokratiya yox, plüralizm tələb olunur.” Donald Tramp isə status-kvonun müdafiəçisidir. Onun arqumenti: üçüncü partiya yaratmaq “qərarsızlığa və seçki sistemində xaosa” səbəb olacaq. O, Maskın təşəbbüsünü həm şəxsi xəyanət, həm də siyasi avantürizm kimi qiymətləndirir. Mask bu təşəbbüsündə irəliləsə və dəstək qazanmağa başlasa, bu ABŞ siyasətində 1970-ci illərdəki Ross Perot hadisəsinə bənzər nəticələr doğura bilər – o zaman olduğu kimi bu dəfə də Respublikaçıların səsləri parçalanaraq Demokratlara üstünlük qazandıra bilər. Bu ehtimal bazarlarda siyasi qeyri-müəyyənliyi artırır.

ABŞ maliyyə bazarlarına təsiri: Səhm birjaları və dollar

1. Səhm bazarlarında volatillik riski

ABŞ-da mövcud olan sabit siyasi sistem, investorlar üçün “təhlükəsiz liman” statusunun əsas sütunlarından biridir. Maskın təşəbbüsü, xüsusilə texnologiya sektoru, enerji, kiber təhlükəsizlik və süni intellekt sahələrində dövlətlə sıx əlaqədə olan şirkətlərin səhmlərinə təsir edə bilər.

Maskın siyasi arenaya daha aktiv daxil olması və Amerika Partiyasının yaranması, onun rəhbərlik etdiyi şirkətlərin – Tesla, SpaceX, X (keçmiş Twitter) – üzərində siyasi təzyiqlərin artması ilə nəticələnə bilər. Eyni zamanda, Tramp tərəfdarlarının Maskın bizneslərinə qarşı boykot çağırışları da artıq sosial mediada görünməyə başlayıb. 

Bu vəziyyət Nasdaq indeksində texnoloji səhmlər üçün əlavə volatillik yaradır. Sentyabr–noyabr aylarında keçiriləcək ilkin debatlar və qarşılıqlı hücumlar, bazarda investorların ehtiyatlı mövqe tutmasına səbəb ola bilər.

2. Dollar və valyuta bazarlarına mümkün təsirlər 

Dolların gücü çox vaxt siyasi sabitliklə əlaqələndirilir. İndiki halda: 

• Maskın yeni partiyası real dəstək qazanarsa, bu ABŞ-da siyasi sistemin parçalanması, seçki nəticələrinin qeyri-müəyyənləşməsi və nəticə etibarilə dolların zəifləməsi ilə nəticələnə bilər. 

• FED-in monetar siyasəti bu tip risklər fonunda ehtiyatlı qalmağa məcbur ola bilər. Seçkilər yaxınlaşdıqca, siyasi qeyri-müəyyənlik nəticəsində xarici investorlar ABŞ aktivlərindən uzaqlaşa bilər, bu da istiqraz gəlirliliyinin yüksəlməsi və dolların təzyiq altında qalması deməkdir.

2020 seçkiləri zamanı yaşanan qeyri-müəyyənlik fonunda DXY indeksi 4% aşağı düşmüşdü. Bənzər ssenari 2025-in payız aylarında da təkrarlana bilər.

Geosiyasi və psixoloji təsir: Qlobal investorların ruhu 

ABŞ-da siyasi sistemdə yaranan istənilən qeyri-müəyyənlik, qlobal kapitalın təhlükəsiz liman axtarışına çıxması ilə nəticələnir. Bu halda: 

• Qızıl və digər yen kimi "güvənli liman" aktivlərə tələb artar 

• Avropa və Asiya bazarlarda risklərin qiymətləndirilməsi yenidən nəzərdən keçirilər 

• Çin, Hindistan, Körfəz ölkələri və hətta Mərkəzi Asiyada investorlar ABŞ-a yönələn kapital axınlarını bir müddət dayandıra və ya diversifikasiya edə bilərlər.

Nəticə və proqnoz

Mask–Tramp qarşıdurması təkcə iki şəxsin ambisiyalar savaşı deyil. Bu, Amerikanın siyasi və iqtisadi sisteminin post-neoliberal dövrdəki yol ayrıcını göstərir. 

Maskın təşəbbüsü ciddiyə alınarsa və sosial mediada, gənclər arasında geniş dəstək görərsə, bu, ABŞ iqtisadiyyatında yenidənqurma çağırışlarına səbəb ola bilər. Lakin bu yol həm də qeyri-müəyyənlik, volatillik və maliyyə riskləri ilə doludur.

İnvestorlar üçün tövsiyə:

• Siyasi riskləri qiymətləndirin;

• ABŞ texnoloji və enerji sektorlarında ehtiyatlı mövqe seçin;

• Seçkilərə yaxın aylarda dollar və istiqraz bazarlarında artan dalğalanmalara hazır olun.