Çin dünya iqtisadiyyatında mühüm rola sahib olan nadir yeraltı metalların ixracına yeni məhdudiyyətlər tətbiq edib. Bu addım, xüsusilə ABŞ ilə olan ticarət münaqişəsi fonunda atılıb və investorlar üçün mədənçilik şirkətlərinə olan marağı artırıb. Çin təbii resurslar və strateji məhsulların qlobal bazarını öz əlinə keçirməyə çalışarkən, bu, digər ölkələrin və şirkətlərin təchizat zəncirlərindəki asılılıqlarını azaltmaq üçün yeni imkanlar yaratmağa başlayıb.
2025-ci ilin fevral ayının 5-də yayımlanan məlumata görə, Çin hökuməti beş mühüm metalın ixracını ciddi şəkildə məhdudlaşdırıb. Bu metallar, əsasən, yüksək texnologiya, müdafiə sənayesi və bərpa olunan enerji sektorlarında geniş istifadə olunur. Volfram, indium və digər nadir yeraltı elementlər, xüsusilə mobil telefonlar, lazerlər və silah sistemlərində önəmli əhəmiyyət kəsb edir. Çin dünya üzrə bu resursların ən böyük istehsalçısı olduğu üçün ixrac məhdudiyyətləri qlobal bazarlarda ciddi narahatlıqlara yol açıb.
Bu məhdudiyyətlər ABŞ Prezidenti Donald Tramp tərəfindən tətbiq olunan 10% tariflərə cavab olaraq gəlib. ABŞ-ın Çin məhsullarına tətbiq etdiyi tariflər, iki ölkə arasında olan ticarət müharibəsini daha da dərinləşdirib və Çin də öz növbəsində strateji resursların ixracını məhdudlaşdıraraq, bu mübarizəyə cavab verib.
Çin daxilində nadir yeraltı metalların istehsalçıları bu vəziyyətdən faydalanıb. Çin Northern Rare Earth Group High-Tech (SS:600111) və Xiamen Tungsten Co (SS:600549) kimi şirkətlər investorların diqqətini çəkib. Bu şirkətlərin səhmləri müvafiq olaraq 3% və 1.5% artıb. Hər iki şirkət nadir yeraltı metalların çıxarılması və emalı sahəsində lider mövqeyə sahibdir və dünya bazarında bu metalların təchizatında vacib rol oynayırlar.
Çinin nadir yeraltı metallar bazarındakı dominant mövqeyi bu şirkətlərin gələcəkdə daha da böyüməsi üçün müsbət perspektivlər yaradır. Bu, investorları maraqlandıran əsas faktor oldu və şirkətlərin aksiyalarının qiymətini artırdı.
Çin xaricində də nadir yeraltı metalların istehsalı ilə məşğul olan şirkətlər bu vəziyyətdən faydalanıblar. Avstraliyanın Lynas Rare Earths (ASX:LYC) şirkətinin səhmi 3% artıb, Iluka Resources (ASX:ILU) şirkətinin səhmi isə 3.5% yüksəlib. Bu şirkətlər Çin xaricində ən böyük nadir yeraltı metal istehsalçıları arasında yer alır və ölkənin ticarət məhdudiyyətləri tətbiq etməsi ilə bağlı yaranan yeni bazar imkanlarından yararlanırlar.
Arafura Rare Earths (ASX:ARU) şirkətinin səhmi də 2% artaraq, bu sektordakı böyümə perspektivlərini göstərib. Bu inkişaflar Avstraliyanın nadir yeraltı metallar bazarına olan marağı artırır və bu ölkə üçün yeni iqtisadi imkanlar yaradır.
Çinin ixrac məhdudiyyətləri dünya bazarlarında təchizat zəncirlərinin yenidən formalaşmasına səbəb ola bilər. Bu məhdudiyyətlər çoxsaylı ölkə və şirkətləri öz təchizat zəncirlərini Çindən asılı olmadan qurmağa sövq edə bilər. Analistlər bu hadisələrin nadir yeraltı metalların istehsalına və emalına investisiyaların artmasına səbəb olacağını proqnozlaşdırır.
Geosiyasi gərginliklər və Çin ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər təchizat zəncirlərinin diversifikasiyasını daha da sürətləndirə bilər. Şirkətlər və dövlətlər Çin kimi güclü istehsalçıya olan asılılıqlarını azaldaraq, öz müstəqilliklərini artırmağa çalışacaqlar. Bu da uzunmüddətli perspektivdə xarici istehsalçıların bazarda daha çox yer tutmasına səbəb ola bilər.
Nadir yeraltı metallar müasir texnologiyalar və yüksək texnologiya sənayesi üçün həyati əhəmiyyət kəsb edir. Elektrik avtomobilləri, mobil cihazlar, külək enerjisi sistemləri və silah texnologiyalarında bu materiallar istifadə olunur. Buna görə də bu metalların istehsalının mərkəzləşdirilməsi, dünya iqtisadiyyatı və təhlükəsizliyi üçün ciddi nəticələr doğura bilər.
Çinin strateji qərarları bu sahədəki qlobal tarazlığı dəyişdirə bilər. Bir çox analist nadir yeraltı metalların istehsalına və tədarükünə olan investisiyaların artacağını, bu sahədəki bazar iştirakçılarının sayının artacağını gözləyir.
Geosiyasi təhdidlər və təchizat zəncirlərinin gələcəyi
Yeni ixrac qaydaları yalnız iqtisadi deyil, həm də geosiyasi təhdidlər yaradır. Bu, dünya ölkələrinin və şirkətlərinin tədarük zəncirlərini diversifikasiya etmə ehtiyacını artırır. Çinin resurslar üzərindəki üstünlüyü və yeni siyasətləri, dünya bazarlarının gələcəyinə ciddi təsir göstərəcək.