Türkiyə iqtisadiyyatı 2024-cü ilin üçüncü rübündə illik əsasda cəmi 2.1% artaraq son dörd ilin ən yavaş genişlənməsini göstərdi. Bu göstərici həm ikinci rübdə qeydə alınan 2.4%-lik artımdan, həm də 2.6% proqnozlarından aşağıdır. Mütəxəssislərin fikrincə, iqtisadi yavaşlama əsasən yüksək faiz dərəcələri və tənzimləyici tədbirlərin nəticəsidir. Aşağıda mövzunu müxtəlif aspektlərdən təhlil edirik.
Üçüncü rübdə Türkiyədə ümumi kapital qoyuluşu (gross capital formation) 0.8% azalıb. Bu, son iki ildə ilk dəfə qeydə alınan mənfi göstərici idi. Əvvəlki rübdə bu göstərici 0.8% artım göstərmişdi. Bundan əlavə, dövlət xərcləri də 0.9% azalaraq 2021-ci ilin ilk rübündən bəri ən böyük azalmanı yaşadı. Dövlətin sərt iqtisadi siyasətləri və büdcə tənzimləmələri bu azalmanın əsas səbəbləri kimi qiymətləndirilir.
İxrac artım tempi zəifləyib, idxal isə daha sürətli azalmağa başlayıb. İdxal üzrə göstərici illik əsasda 9.6% azalma ilə ikinci rübdəki 5.8%-lik azalmadan daha ciddi bir tənəzzül sərgilədi. İxrac və idxal arasında bu fərq ticarət balansının mənfi təsirlənməsinə səbəb oldu və iqtisadiyyata əlavə təzyiq göstərdi.
Məişət istehlakı isə sürətlə artmağa davam edir. Üçüncü rübdə bu göstərici illik əsasda 3.1%-lik artım göstərdi ki, bu da ikinci rübdəki 1.5%-lik artımla müqayisədə xeyli yaxşıdır. Məişət istehlakındakı artım iqtisadiyyatın tamamilə zəifləməməsi üçün vacib bir dayaq nöqtəsi rolunu oynadı.
Türkiyə iqtisadiyyatı 2024-cü ilin ikinci və üçüncü rüblərində ardıcıl olaraq 0.2% daralma yaşadı. Bu, 2018-ci ildən sonra ilk dəfə olaraq iki ardıcıl rübdə mənfi iqtisadi böyümə qeydə alındığı anlamına gəlir. Belə vəziyyət ümumiyyətlə iqtisadi tənəzzülün göstəricisi hesab olunur.
Türkiyə iqtisadiyyatında yavaşlamanın səbəbləri arasında yüksək faiz dərəcələri, inflyasiya ilə mübarizə üçün həyata keçirilən sərt pul siyasətləri və xarici ticarət problemləri əsas yer tutur. Eyni zamanda, hökumətin yeni iqtisadi tədbirlər görməsi və investisiyaları artırmağa çalışması gözlənilir.
Türkiyə iqtisadiyyatının gələcək inkişafı məişət istehlakı ilə bağlı müsbət trendlərin davam edib-etməyəcəyindən və xarici ticarət əlaqələrinin bərpasından asılı olacaq. Hazırkı şəraitdə investorlar və vətəndaşlar ehtiyatlı davranmağa çalışır, lakin artan qeyri-müəyyənlik iqtisadi bərpa prosesini daha da çətinləşdirir.
Türkiyədə iqtisadi yavaşlama qlobal iqtisadi trendlərdən təsirlənməklə yanaşı, daxili siyasət və struktur problemlərin də təsiri ilə baş verir. Yüksək faiz dərəcələri tələbi məhdudlaşdırsa da, inflyasiyanın nəzarət altına alınması üçün bu siyasətlərin davam etməsi gözlənilir.
Qarşıdakı aylarda həm daxili, həm də xarici bazarlardan gələn siqnalların iqtisadiyyatın istiqamətini müəyyən edəcəyi düşünülür. Əgər hökumət struktur islahatları həyata keçirsə və makroiqtisadi sabitliyi təmin edə bilsə, 2025-ci ildə daha müsbət nəticələr əldə oluna bilər.