Yeni nizamın kölgəsində: Si Tsinpin Pxenyan manevri

Dünya səhnəsində asanlıqla görünməyən dəyişikliklər baş verir — Çin lideri Si Tsinpin uzun fasilədən sonra yenidən Kim Yong Un ilə yaxınlaşması, yalnız romantik diplomatik jest deyil, daha dərin strateji həyəcan siqnalıdır. Bu gediş “anti-Qərb üçlüyü” kimi səciyyələndirilən Rusiya-Çin-Şimali Koreya üçbucağındakı yeni güc dinamikalarına Çin tərəfdən olan narahatlığın nişanəsidir. Bu məqalədə Sinin bu manevri niyə atdığına, hansı risk və fürsətlərə işarə etdiyi və qarşıda nə gözlənildiyinə dair fundamental və texniki proqnozları da daxil etməklə baxacağıq. 

Sinin re-engagement siyasəti, Çin ideoloji həmyerlisi olan Şimali Koreya ilə daha çox əl sıxlaşmaq kimi görünə bilər. Lakin bu gediş, eyni zamanda Pekinin “bu üçbucaqda öz rolunu itirməyəcəyi” mesajıdır. Si ilə Kim arasında bu yaxınlaşma, Çinin Pxenyanla status kvonu qorumaq niyyətində olduğunun göstəricisidir. The Economist də bu tendensiyanı bu aspektlə diqqətə çəkir: Si yeni güc dinamikalarına özünün aktiv iştirakçı kimi cavab vermək istəyir. 

Risklər, dəyərlər və geosiyasət incəlikləri

Bu diplomatik reaktivləşmə yalnız emosional dostluq göstərəni deyil, strateji qayğı və incə balans oyununun hissəsini təşkil edir. Çin Şimali Koreyanın nüvə proqramını və silah lahiyələrini çox diqqətlə izləyir; belə layihələr Şimali Koreyada baş verse, sərhəd prefekturasının yaxınlığındakı Çin bölgələri üçün radioloji və təhlükəli vəziyyət ortaya çıxa bilər. 

Digər tərəfdən, Şimali Koreya üzrə maneə oyunu Çin üçün diplomatik manevr sahəsini daraldır. Pxenyan Moskva ilə artan əlaqələr qurarkən Çini “ikinci dərəcəli strateq” vəziyyətinə sala bilər. Belə bir durumda Çin yalnız dəstək verən ölkə kimi qəbul edilə bilər — lakin bu, Pekinin özünü asılı və geri qalan tərəf kimi göstərməsi riskini gətirər. 

Nəhayət, beynəlxalq arenada Çin artıq Qərbin ciddi diqqətinə düşüb. Avropadan Asiyaya qədər ölkələr Çinin Rusiya və Şimali Koreya ilə yaxınlaşmalarını qərblə soyuqluq fonunda mübahisəli addım kimi görürlər. Koreya yarımadasında sabitliyi pozmamaq Çinin təhlükəsizlik və iqtisadi maraqlarına uyğun qərar olmalıdır; amma Pxenyanın sərbəst addımları Pekin üçün diplomatik ağılsızlıq kimi qarşılanar.

Bu manevrdə perspektivlər və gedişat

Si və Kim arasında yenidən yaranan əlaqə, ən azından rəmzi olaraq, Pxenyan-Pekin xəttini yenidən qabartmaq məqsədi güdür. 2025-ci ilin sentyabrında Kim Yong Un Çinlə “daha fəal” əlaqələri davam etdirəcəyini açıqlayıb. Bu, iki lider arasında diplomatik ünsiyyətin daralmadığını, əksinə revitalizasiyasını göstərən mühüm siqnaldır. 

Paralel olaraq, Pekində keçirilən Böyük Müharibə Qələbəsi paradında Si, Kim və Putin birlikdə nümayiş olunmuşdu. Bu görüntü “anti-hegemon” narativi üçün həm də dramatik bir obraz yaratdı — Çinin bu üçlüyün önündə durduğunu göstərmək niyyəti ilə. Bu, yalnız Qərbə mesaj deyil, həm də Moskva və Pxenyan üçün Pekinin strateji vacib aktor olduğunu yenidən diktə edir. 

Qısacası, əlaqənin yenidən qurulması, Çin üçün təhlükəsizliyin, nüvə məsələsinin, diplomatik nüfuzun və üçbucaq içində kimin söz sahibi olması probleminin hamısına toxunan, həm ehtiyatlı, həm də ambisiyalı bir addımdır. 

Növbəti illərdə mümkün ssenarilər

Fundamental 

• Şimali Koreyanın nüvə və raket texnologiyalarında tədricən inkişafının davam edəcəyi gözlənilir. Məsələn, Yongbyondakı yüngül su reaktorunun tritium/plutonyum istehsal potenisialı ilə bağlı araşdırmalar Şimali Koreyanın 2–4 yeni əlavəli draqon bombasına keçmə qabiliyyətini göstərə bilər. 

• Çin Şimali Koreya planlarını və ambisiyalarını nəzarətdə saxlamağa çalışacaq. Lakin bu nəzarət həmişə mümkün olmaya bilər, çünki Pxenyan çox vaxt Pekinin fayda və maraqlarına meydan oxuyub öz yolunu seçir.

• Rusiya-Şimali Koreya əməkdaşlığının dərinləşməsi davam edəcək; Moskvanın enerji və texnologiya yardımı, Pxenyan isə strateji simmetriya və diplomatik arsenala çevrilə bilər.

• Qərbin Çinə qarşı siyasəti sərtləşə bilər. Çin-Rusiya-Şimali Koreya əlaqələrinə münasibət, Qərbin Asiya siyasətində yeni bloklar və əməkdaşlıqların yaranmasına gətirib çıxara bilər.

Texniki 

• Şimali Koreyanın nüvə imkanı göstəricilərində artım: illik tritium/plutonyum potenisialının yüksəlməsi (hazırkı modellərə görə 48-82 qram tritium → potensialda 2–4 əlavə nüvə başlığı istehsalı) 

• Diplomatik aktivlik indeksi: Kim-Si görüşlərinin sayı və səviyyəsi (2019-cu ildən sonra ilk yüksək səviyyəli görüşlər bərpa edilir)

• Silah tədarükü və texniki transferlərdə sıxlaşma indeksi: Rusiyadan Şimali Koreyaya texnologiya və komponent axınının artması, eləcə də Çin-Şimali Koreya sənaye əlaqələrinin bərpa həcmi 

Bu göstəricilərin əksəri güclənərsə, o zaman Çin manevri uğurlu sayılacaq — o, parçalanmış üçbucaqda öz rolunu qoruyub saxlaya biləcək. Əks təqdirdə, Çin diplomatik izolyasiyanın həqiqi xaç qollarına düşə bilər.

Çin üçün yeni balans üslubu

Si Tsinpin yeni iş birliyi siyasəti dünya səhnəsində Çinin yalnız “gözləyici”, “arxa planda duran” aktor olmadığını göstərmək niyyətindən doğur. O, həm Pxenyan üzərində təsirini qorumaq, həm Moskva-Pxenyan birliyində “qarışıq” mövqedə özünü yenidən möhkəmləndirmək istəyir. Lakin bu, eyni zamanda, diplomatik incəlik tələb edən bir balans aktıdır — Çinin maraqları ilə Şimali Koreyanın sərbəst addımları çox vaxt üst-üstə düşməyə bilər.

Gələcək illərdə Çin bu üçbucaqda müstəqillik və təsir arasında incə xətti tutacaqdır. Pekin doğru vaxtlarda strateji diplomatik addımlar ata bilsə, o, həm Qərbin gözündə mövqeyini möhkəmləndirə, həm də regionda sabitliyi saxlamağa xidmət edə bilər. Amma Çin və Pxenyan arasındakı yaxınlaşma, Moskva yönümlü inteqrasiya çərçivəsində maneəsiz davam edərsə, Pekinin hegemon istəklərini “müstəqil” aktyor obrazına çevirə bilər. 

Sonda demək lazımdır ki, Sinin bu addımı yalnız Şimali Koreya ilə isti salamlaşma deyil — bu, Qərblə, Moskva ilə, regionla, nüvə problemi ilə və diplomatik kimlik ilə oynanan mürəkkəb strateji əməkdaşlıq oyunudur. Çin bu oyunun mərkəzində qalmaq istəyir, amma hazırda mərkəzi özündə saxlayan güc dumanlı və dəyişkəndir.