ABŞ-ın yeni seçilmiş prezidenti Donald Tramp, ilk iş günündən başlayaraq beynəlxalq ticarət sisteminə təsir göstərəcək yeni tarif siyasətini açıqlayıb. O, Meksika və Kanadadan idxal olunan bütün mallara 25%, Çindən gələn məhsullara isə əlavə 10% gömrük tarifi tətbiq edəcəyini bildirib. Bu qərar, beynəlxalq ictimaiyyətdə geniş rezonansa səbəb olmaqla, həm ABŞ-ın qlobal ticarət münasibətlərinə, həm də daxili iqtisadiyyatına təsir edəcək bir addım kimi qiymətləndirilir.
Donald Trampın bu tarifləri əsaslandırmasında diqqətçəkən bir neçə məqam var. O, Meksika və Kanada ilə sərhədlərdən ABŞ-a narkotiklərin, kriminal qrupların və miqrant axınının olduğunu iddia edərək, bu ölkələrin problemi həll etmədiyi müddətcə tariflərin qüvvədə qalacağını vurğulayıb. Çinlə bağlı isə Tramp, narkotiklər, xüsusilə də fentanil problemini önə çəkərək, Pekinin bu məsələdə kifayət qədər tədbir görmədiyini bəyan edib. Trampın fikrincə, bu tariflər həm problemli ölkələri fəaliyyətə keçməyə vadar edəcək, həm də ABŞ iqtisadiyyatını stimullaşdıracaq.
Donald Trampın tarif qərarları onun 2016-cı il prezidentlik dövründə əsas götürdüyü “Amerika Birinci” siyasətinin davamı kimi görünür. Bu siyasətin mahiyyəti ABŞ-ın daxili istehsal gücünü artırmaq, xarici məhsullardan asılılığı azaltmaq və milli iqtisadiyyatı gücləndirməkdir. Trampın arqumentinə görə, idxal olunan mallara tətbiq olunan yüksək tariflər:
Xarici məhsulları daha bahalı edəcək və bu, ABŞ istehsalçılarını yerli istehsala keçməyə təşviq edəcək.
Yeni iş yerlərinin yaradılmasına səbəb olacaq və ABŞ vətəndaşlarının iqtisadi rifahını artıracaq.
Milli təhlükəsizlik və iqtisadi müstəqilliyi gücləndirəcək.
Trampın bu yanaşması, xüsusilə ABŞ-ın sənaye bölgələrində yaşayan və xarici rəqabət üzündən iş yerlərini itirən seçicilər arasında populyar görünür. Bununla belə, iqtisadçılar bu siyasətin iqtisadiyyatda inflyasiyanı artıracağını və beynəlxalq ticarət əlaqələrinə zərər verəcəyini qeyd edirlər.
Trampın tarif siyasəti, ABŞ-ın əsas ticarət tərəfdaşları ilə münasibətlərində ciddi problemlərə səbəb ola bilər. Meksika və Kanada ilə ticarət əlaqələri onsuz da ABŞ-Meksika-Kanada Sazişi (USMCA) çərçivəsində müəyyənləşmişdir. Bu iki ölkə ABŞ-ın ən böyük ticarət tərəfdaşları olmaqla yanaşı, strateji sektorlar üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Meksika ABŞ-a avtomobil hissələri və kənd təsərrüfatı məhsulları, Kanada isə enerji və xammal ixrac edir. Tariflərin tətbiqi bu ticarət axınını zəiflədə, qarşılıqlı iqtisadi əlaqələrə ziyan vura bilər.
Çinlə münasibətlər isə daha mürəkkəbdir. ABŞ və Çin arasında ticarət müharibəsi Trampın 2018-ci ildə tətbiq etdiyi tariflərdən sonra başlamışdı və hazırkı prezident Co Bayden də bu tarifləri ləğv etməmişdi. Çin tərəfi Trampın yeni tarif qərarlarına sərt reaksiya verərək, qarşılıqlı addımların atılacağını bəyan edib. Çin səfirliyinin sözçüsü Liu Pengyu, ticarət müharibəsinin heç bir tərəfə fayda gətirməyəcəyini vurğulayaraq, əməkdaşlığın vacibliyini qeyd edib. Bununla belə, tariflərin tətbiqi Çindən ABŞ-a gələn malların qiymətini artıraraq, istehlakçılar üçün əlavə xərc yaradacaq.
İqtisadi ekspertlər Donald Trampın gömrük tariflərinin ABŞ iqtisadiyyatına bir sıra mənfi təsirləri ola biləcəyini proqnozlaşdırırlar. İlk növbədə, xarici məhsulların bahalaşması istehlakçıların xərclərini artıracaq və nəticədə inflyasiya sürətlənəcək. Bir çox məhsulun ABŞ-da istehsalı dərhal mümkün olmadığından, şirkətlər xarici idxala alternativ tapa bilməyəcək və əlavə tarif xərclərini istehlakçılara ötürəcək.
Bundan başqa, tariflərin tətbiqi beynəlxalq ticarət tərəfdaşlarının qarşılıqlı tariflərlə cavab verməsinə səbəb ola bilər. Bu, ABŞ-ın ixracatçı şirkətləri üçün çətinliklər yaradacaq və qlobal ticarət dövriyyəsini azaldacaq. Tarif siyasəti həmçinin beynəlxalq ticarətdə ABŞ-ın etibarlılığını azalda bilər, çünki tərəfdaş ölkələr yeni razılaşmalar üçün daha sərt mövqelər tuta bilər.
ABŞ-Çin ticarət müharibəsi son illərdə qlobal iqtisadiyyatın əsas mövzularından biri olub. Trampın yenidən Çinə qarşı sərt tarif siyasəti yürütməsi bu gərginliyi daha da artıracaq. Çin, xüsusilə fentanil kimi narkotik maddələrin ABŞ-a ixracını məhdudlaşdırmaq üçün tədbirlər görəcəyini vəd etsə də, Tramp bunun yetərli olmadığını iddia edir. ABŞ və Çin iqtisadiyyatlarının bir-birinə sıx bağlı olması bu münaqişənin təsirini daha da artırır. Ticarət müharibəsi iki ölkənin iqtisadiyyatında geriləmələrə səbəb ola bilər və qlobal bazarlarda qeyri-müəyyənlik yarada bilər.
Donald Trampın tarif siyasəti ABŞ iqtisadiyyatını qorumaq və inkişaf etdirmək məqsədini daşısa da, bu yanaşmanın qlobal miqyasda mənfi nəticələr doğuracağı qaçılmazdır. Tariflərin tətbiqi beynəlxalq ticarət axınlarını pozacaq, istehlakçılar üçün qiymət artımına səbəb olacaq və ABŞ-ın ticarət tərəfdaşları ilə münasibətlərinə xələl gətirəcək. Bununla belə, Trampın bu siyasəti onun seçici bazası üçün populyar qalmağa davam edir.
Trampın tarif siyasətinin təsirləri yaxın aylarda daha aydın olacaq. ABŞ iqtisadiyyatında inflyasiya, istehlakçı xərcləri və beynəlxalq münasibətlərdə gərginliklər bu siyasətin nə dərəcədə uğurlu olduğunu müəyyən edəcək. Bununla belə, Trampın proteksionist yanaşması qlobal iqtisadiyyatın dinamikasını dəyişməkdə davam edir.