İki həftə davam edən gərgin müzakirələrdən sonra COP29 zirvə toplantısı Bakıda yekunlaşdı və təxminən 200 ölkə inkişaf etməkdə olan ölkələrə iqlim dəyişikliyi ilə mübarizədə dəstək üçün maliyyə yardımını üç dəfə artırmağa razılaşdı.
Lakin əldə olunan razılaşma mübahisəli və bəzən açıq qarşıdurma şəraitində reallaşıb. Nəticədə qəbul edilən sənəd, hətta onun tərəfdarları tərəfindən kifayət qədər təsirli hesab edilməyə bilər. Bu razılaşma qlobal iqlim əməkdaşlığının gələcəkdə daha ağır suallar qarşısında qalacağını göstərir.
Razılaşmanın detalları
Yekun sənədə əsasən, inkişaf etmiş ölkələr 2035-ci ilə qədər iqlim dəyişikliyi ilə mübarizə üçün illik ən azı 300 milyard dollar vəsait ayırmağı öhdələrinə götürüblər. Bundan əlavə, bütün tərəflərdən 2035-ci ilə qədər illik 1.3 trilyon dollar həcmində maliyyə vəsaitini səfərbər etmək üçün çalışmaları tələb olunur. Bu vəsaitin böyük hissəsinin özəl sektordan gəlməsi gözlənilir.
Gərgin müzakirələr
Zirvə müzakirələrində inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ciddi fikir ayrılıqları mövcud idi. Xüsusilə şənbə günü danışıqların uğursuzluqla nəticələnəcəyi ehtimal olunurdu. Lakin bir sıra qapalı görüşlər nəticəsində tərəflər arasında razılığa gəlmək mümkün oldu.
İnkişaf etmiş ölkələr ilkin təklif olunan 250 milyard dollarlıq maliyyə yardımını 300 milyard dollara qaldırmağa razılaşsalar da, bu proses çoxsaylı şərtlərlə müşayiət olundu. Xüsusilə ötən il Dubayda keçirilən COP28-də qəbul edilən və fosil yanacaqlardan keçidə dair öhdəliklərin yenidən təsdiqlənməsi məsələsi gərginlik yaradıb. Səudiyyə Ərəbistanı və bir sıra ərəb ölkələri fosil yanacaqların adının açıq şəkildə çəkilməsinə qarşı çıxış ediblər.
ABŞ-ın baş iqlim müzakirəçisi Con Podesta mətbuat konfransında bu barədə danışaraq qeyd edib: “İqlim dəyişikliyinin fəlakətli təsirləri ilə üzləşən dünyada tədrici irəliləyiş kifayət etmir”.
Hindistanın etirazı
Razılaşmanın qəbul olunmasına baxmayaraq, Hindistan nümayəndə heyəti narazılığını açıq şəkildə ifadə edib. Hindistan nümayəndəsi Çandni Rayna razılaşmanı “çox az və gecikmiş” bir addım kimi dəyərləndirib: “Məqsəd kifayət qədər deyil, çox uzaqdadır.”
Gələcəyə baxış
Razılaşma bəzi ölkələr üçün qlobal əməkdaşlığın hələ də mümkün olduğunu göstərir. Avropa İqlim Fondunun rəhbəri Paris Razılaşmasının əsas memarlarından biri olan Loran Tubiana bildirib ki, “Multilateralizm hələ də yaşayır və indiki dövrdə daha çox əhəmiyyətlidir”.
Bu razılaşma 2035-ci ilə qədər ayrı-ayrı ölkələrin istixana qazı emissiyalarının azaldılması üzrə öhdəliklərini və Braziliyada keçiriləcək növbəti COP30 zirvəsində müzakirə ediləcək məsələləri formalaşdıracaq. Lakin inkişaf etməkdə olan ölkələr bildirirlər ki, maliyyə yardımının kifayət qədər olmaması onların karbon tullantılarının azaldılması istiqamətindəki ambisiyalarını məhdudlaşdıracaq.